8 hrs ·
သာသနာ့အလံအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ ၁
=
ေရာင္စဥ္ေျခာက္မ်ဳိး
***********************
ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္ဟာ သဗၺညဳတဥာဏ္ကို ရၿပီး ေနာက္ ေလးပတ္အၾကာ မွာ ေဗာဓိပင္ရဲ႕အေနာက္ ေျမာက္ဘက္ ရတနာစကၤမ ေနရာေတာ္ရဲ႕ အေနာက္ ဘက္မွာရွိတဲ့ ရတနာဃရ စံအိမ္မွာ သီတင္းသံုးေတာ္ မူပါတယ္။ ရတနာစကၤမ ဌာန၏ အေနာက္ဘက္ ၌ နတ္တို႔က ျမတ္ဗုဒၶအား ရတနာဃရ=ရတနာခုနစ္ပါးျဖင့္ၿပီးေသာ အိမ္ကိုဖန္ဆင္းေပး ၾက၏
(ဝိ-႒ ၃၊ ၂၃၈။ ဗုဒၶဝံသ-႒၊ ၁ဝ။ မ-႒ ၂၊ ၈၉)။
=
ေရာင္စဥ္ေျခာက္မ်ဳိး
***********************
ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္ဟာ သဗၺညဳတဥာဏ္ကို ရၿပီး ေနာက္ ေလးပတ္အၾကာ မွာ ေဗာဓိပင္ရဲ႕အေနာက္ ေျမာက္ဘက္ ရတနာစကၤမ ေနရာေတာ္ရဲ႕ အေနာက္ ဘက္မွာရွိတဲ့ ရတနာဃရ စံအိမ္မွာ သီတင္းသံုးေတာ္ မူပါတယ္။ ရတနာစကၤမ ဌာန၏ အေနာက္ဘက္ ၌ နတ္တို႔က ျမတ္ဗုဒၶအား ရတနာဃရ=ရတနာခုနစ္ပါးျဖင့္ၿပီးေသာ အိမ္ကိုဖန္ဆင္းေပး ၾက၏
(ဝိ-႒ ၃၊ ၂၃၈။ ဗုဒၶဝံသ-႒၊ ၁ဝ။ မ-႒ ၂၊ ၈၉)။
'ရတနာ ဃရဟူသည္ ရတနာခုနစ္ပါးအစစ္ျဖင့္ တည္ေဆာက္ေသာ အိမ္မဟုတ္၊ အဘိဓမၼာခုနစ္က်မ္းကိုေဟာၾကားသည့္ ေနရာ သာျဖစ္၏။
(အဘိ-႒ ၁၊ ၁၃)။ (စကားမစပ္ ဝိနည္း၊ သုတၱန္ အ႒ကထာေတြအဆိုနဲ႔ အဘိဓမၼာ အ႒ကထာအဆိုႏွစ္ရပ္ အနည္းငယ္ကြဲလြဲေနတာကို သတိျပဳမိႏိုင္ပါတယ္)။
အဲဒီရတနာဃရစံအိမ္မွာ သီတင္းသံုးေနတုန္း ဓမၼ သဂၤဏီ၊ ဝိဘဂၤ၊ ဓာတုကထာ၊ ပုဂၢလပညတၱိ၊ ကထာဝတၴဳ၊ ယမက၊ ပ႒ာန္းဆိုတဲ့အဘိဓမၼာခုနစ္က်မ္းကို ဆင္ျခင္ရာ မွာ ေနာက္ဆံုးမဟာပ႒ာန္းက်မ္းျမတ္ကို ဆင္ျခင္တဲ့အခါ ဗုဒၶရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္က ေရာင္ျခည္ေတာ္ေျခာက္မ်ဳိးထြက္ေပၚခဲ့ တယ္။ အဲဒီေျခာက္မ်ဳိးကို က်မ္းဂန္လာအစဥ္နဲ႔ေဖာ္ျပရင္-
၁။ နီလ = ညိဳေသာေရာင္ျခည္ (ဆံပင္ေမြးညင္းႏွင့္ မ်က္လံုး စေသာေနရာေတာ္ေတြကထြက္တယ္)
၂။ ပီတ = ေရႊေသာေရာင္ျခည္ (အေရေတာ္ႏွင့္ မ်က္လံုးေတာ္ ေတြကထြက္တယ္)
၃။ ေလာဟိတ = နီေသာေရာင္ျခည္ (အေသြးအသားႏွင့္ မ်က္ လံုးေတာ္ေတြက ထြက္တယ္)
၄။ ၾသဒါတ = ျဖဴေသာေရာင္ျခည္ (အ႐ိုး၊ သြားႏွင့္ မ်က္လံုး ေတာ္ေတြက ထြက္တယ္)
၅။ မၪၨိ႒ = နီေမာင္းေသာေရာင္ျခည္ (ထိုထိုခႏၶာကိုယ္အစိတ္ အပိုင္းေတြကထြက္တယ္)
၆။ ပဘႆရ = ၿပိဳးျပက္ေသာေရာင္ျခည္ (ထိုထို ခႏၶာကိုယ္ အစိတ္အပိုင္းေတြကထြက္တယ္)
ျမတ္ဗုဒၶ႐ုပ္ထြင္းနဲ႔႐ုပ္ပံုပန္းခ်ီကားေတြမွာ ဦးေခါင္း ေတာ္ပတ္လည္မွာပါရွိတဲ့ ေရာင္ျခည္စက္ဝန္းဟာ အဲဒီေရာင္ ျခည္ေျခာက္မ်ဳိးကိုရည္ၫႊန္းတာပါ။ ဗုဒၶသာသနာ့အလံေတာ္ က ေရာင္စဥ္ေျခာက္မ်ဳိးလည္း အဲဒီေျခာက္မ်ဳိးကိုပဲရည္ၫႊန္း ပါတယ္။
ဗုဒၶသာသနာ့အလံ
********************
သီရိလကၤာႏိုင္ငံမွာ ၁၈၈၅ခုႏွစ္ ဧၿပီ ၂၈ရက္ကို ဝိဆက္ေဒး (ကဆုန္လျပည့္ဗုဒၶေန႔) ျပည္သူ႔႐ုံးပိတ္ရက္အ ျဖစ္ အဂၤလိပ္အစိုးရက တရားဝင္ေၾကညာေပးခဲ့ပါတယ္။ ကို လိုနီလက္ေအာက္ ပထမဆံုးအႀကိမ္က်င္းပမယ့္ အဲဒီဗုဒၶေန႔ အခမ္းအနားအတြက္ ဗုဒၶသာသနာကိုယ္စားျပဳအလံတစ္ခု လိုအပ္တာကို သီရိလကၤာဗုဒၶဝါဒီဦးေဆာင္သူေတြ သေဘာ ေပါက္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဓိပၸာယ္နဲ႔ျပည့္စံုတဲ့ ဗုဒၶသာ သနာ့အလံတစ္ခုကို ဒီဇိုင္းေရးဆြဲဖို႔ အဖြဲ႕ဝင္ကိုးဦးပါတဲ့ ေကာ္ မတီတစ္ရပ္ဖြဲ႕စည္းခဲ့တယ္။ ဗုဒၶသာသနာ့အလံမွာ ပ႒ာန္းေရာင္ျခည္ေျခာက္မ်ဳိးပါရွိဖို႔ အဲဒီသာသနာ့အလံဒီဇိုင္း
အဖြဲ႕ကို အႀကံေပးတိုက္တြန္းခဲ့သူကေတာ့လူ႔ခႏၶာကိုယ္က ထြက္တဲ့ ကိုယ္ေရာင္
ကိုယ္ဝါကို အထူးစိတ္ဝင္စားၿပီး အဲဒီအေၾကာင္းကို ေဆာင္းပါးေတြေရးခဲ့တဲ့ အေမရိကန္လူ မ်ဳိး ဗိုလ္မွဴးႀကီးေဟာင္း ဟင္နရီစတီးလ္အိုေကာ့ (Col.Henry Steel Olcott) ျဖစ္ပါတယ္။ အိုလ္ေကာ့ဟာ အဲဒီအခ်ိန္က သီရိလကၤာမွာ ဗုဒၶသာသနာျပန္လည္ရွင္သန္ေရး လႈပ္ရွား မႈမွာ အထူးပါဝင္ ကူညီေနသူျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီအဖြဲ႕ရဲ႕ အတြင္းေရးမွဴးျဖစ္တဲ့ သီရိလကၤာလူ မ်ဳိး ပုဂ်ိထဂုဏဝါရ္ေဒေန (Poojitha Goona- wardene)အမည္ရွိသူက ပံုစံဒီဇိုင္းေရးဆြဲၿပီး အဖြဲ႕ကိုတင္ျပရာမွာ အဖြဲ႕ က အရြယ္အစားကို အနည္းငယ္ျပဳျပင္ၿပီး သေဘာတူလက္ခံ လို႔ လက္ရွိသာသနာ့အလံ ျဖစ္လာပါတယ္။
(သာသနာ့အလံကို ကနဦး တီထြင္ေသာသူသည္ ဟင္နရီ စတီးလ္ အိုေကာ့ ( Henry Steele Olcott ) ဟု ထင္ေနၾကၿပီး အမွန္တကယ္မွာ စီ ပီ ဂုဏ၀ၯန ေခၚ ကာရုိလစ္ ပူဂ်သ ဂုဏ၀ၯန (Carollis Pujitha Gune Wardene) ျဖစ္သည္။)
အဲဒီသာသနာ့အလံကို ဂ်ီပီမာလာလာေဆေကရ (သီဟိုဠ္ပညာရွင္)က ၁၉၅ဝျပည့္ႏွစ္ ေမလက ကိုလံဘိုၿမိဳ႕မွာ က်င္းပတဲ့ ကမၻာ့ဗုဒၶဘာသာညီလာခံကို တင္ျပလို႔ အဲဒီအလံ ဟာ ဗုဒၶဘာသာဝင္အားလံုးလက္ခံတဲ့ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ဗုဒၶသာသနာ့အလံေတာ္ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျမန္ မာႏိုင္ငံကို အဂၤလိပ္ေတြ သိမ္းယူေတာ့မယ့္အခ်ိန္ေလာက္ မွာ ဗုဒၶသာသနာ့အလံ စတင္ေပၚေပါက္ခဲ့တယ္လို႔ ဆိုႏိုင္ မယ္ထင္ပါတယ္။
တီထြင္သူ
***********
အိုလ္ေကာ့ရဲ႕အႀကံနဲ႔ ဗုဒၶသာသနာ့အလံကို ဒီဇိုင္း ေရးဆြဲခဲ့တာျဖစ္လို႔ အိုလ္ေကာ့ကိုပဲ ဗုဒၶသာသနာ့အလံကို တီ ထြင္သူလို႔ ပညာရွင္အမ်ားစုက အသိအမွတ္ ျပဳၾကပါတယ္။ အိုလ္ေကာ့ဟာ အေမရိကန္ အေတြးအေခၚသမိုင္းမွာေရာ ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွာပါ ထင္ရွားသူျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္ သီအိုဆိုဖီအသင္းကို စတင္တည္ေထာင္သူ၊ အဲဒီအသင္းရဲ႕ ပထမဆံုးဥကၠ႒၊ အမ်ားေကာင္းက်ဳိးေဆာင္ရြက္သူ၊ စာေရး ဆရာ၊ ေရွ႕ေန၊ အေရွ႕အေနာက္တစ္ခြင္ ဗုဒၶဘာသာျပန္႔ပြား ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သူအေနနဲ႔ မွတ္တမ္းတင္ခံရသူပါ။ စတီ ဖင္ပ႐ိုသဲ႐ိုး(Stephen Prothero)ကThe White Buddhist လို႔ အိုလ္ေကာ့ရဲ႕ အတၴဳပၸတၱိကိုေရးခဲ့ပါတယ္။
စိတ္ပညာႏွင့္ ေလာကီဂႏၶာရီပညာေတြကိုလည္း စိတ္ဝင္စားခဲ့ၿပီး ေနာင္အခါ အေရွ႕တိုင္းဘာသာတရားေတြ ကို ေလ့လာလိုက္စားခဲ့တယ္။ ၁၈၈ဝျပည့္ႏွစ္မွာ အိႏိၵယမွ တစ္ဆင့္ သီရိလကၤာကိုေရာက္ၿပီး ေနာက္မၾကာမီမွာ ငါးပါး သီလခံယူၿပီး ဗုဒၶဘာသာဝင္အျဖစ္ သီရိလကၤာႏိုင္ငံ ေဂါေလ (Galle)ၿမိဳ႕မွာ တရားဝင္ လူသိရွင္ၾကားေၾကညာခဲ့တယ္။ (John Snelling The Buddhist Handbook p-107)။
အိုလ္ေကာ့ဟာ မိမိရဲ႕စည္း႐ုံးေရးစြမ္းရည္ကိုအသံုးခ်ၿပီး သီရိ လကၤာႏိုင္ငံမွာ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ ရွင္သန္တိုးတက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ရင္း ၁၈၈၁မွာ 'ဗုဒၶဝါဒအေမးအေျဖက်မ္း' (The Buddhist Catechism)ကိုေရးၿပီး ၁၉ဝ၇ခုႏွစ္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ မဒရပ္ျပည္နယ္ အခ်ာၿမိဳ႕မွာ ကြယ္လြန္တယ္။
အဓိပၸာယ္တစ္မ်ဳိး
******************
ဗုဒၶသာသနာ့အလံေရာင္စဥ္ေျခာက္မ်ဳိးထဲက နီလ ကို မဟာက႐ုဏာ၊ ပီတကို မဇၩိမပဋိပဒါလမ္းစဥ္၊ ေလာဟိတ ကို မဂၤလာတရား၊ ၾသဒါတကို ဝိသုဒၶိနဲ႔ဝိမုတၱိ၊ မၪၨိ႒ကို ပညာ၊ ပဘႆရကို ယင္းေျခာက္မ်ဳိးေပါင္းလို႔လည္း အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆို ၾကပါတယ္။
သာသနာ့အလံေတာ္ႀကီးသည္ ျငိမ္းခ်မ္းသာယာျခင္း၊ သည္းခံျခင္း၊ စိတ္ထားျဖဴစင္ျခင္းတို႕၏ အထိမ္းအမွတ္ အၿဖစ္ သရုပ္ေဖာ္ထားၿပီး ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႕သည္ ဘုရားရွင္အားအထူးၾကည္ညိဳၾကသျဖင့္ ဘုရားရွင္၏ ေရာင္ျခည္ေတာ္ ေျခာက္သြယ္ ကြန္႔ျမဴးကာ တရားေတာ္မ်ား ေဟာၾကားေနေတာ္မူခဲ႔သည္ကို ရည္ညြန္းႀကၿခင္းၿဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ေရာင္ျခည္ေတာ္ ေျခာက္သြယ္ အေရာင္ကို အသံုးၿပဳရန္ ဆုံးၿဖတ္ခဲ႔ၿခင္း
ၿဖစ္ပါသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ဗုဒၶသာသနာ့အလံ ရဲ႕ ေရာင္စဥ္နဲ႔ အနည္းငယ္ျခားနားတာက ငါးခုေျမာက္ မၪၨိ႒အေရာင္ ျဖစ္ပါတယ္။
အျခားဗုဒၶဘာသာႏုိင္ငံေတြမွာ မၪၨိ႒ကို လိေမၼာ္ေရာင္(Orange)လို႔ ယူၿပီး (၄င္းတို႔အဆို) ျမန္မာတို႔က အစိမ္း(Green ) ရာင္လို႔ယူတယ္လို႔ဆိုတယ္။
အမွန္က ျမန္မာသုခမိန္ေတြက မၪၨိ႒ကို မရန္းေစ့ေရာင္ သို႔ မဟုတ္ ညိဳေမာင္းေသာအေရာင္လို႔ ယူျခင္းသာျဖစ္ၿပီး ရည္ရြယ္ခ်က္က
ေတာ့ အတူတူပါပဲ။
credit to
၁ အရွင္ေကလာသ
၂ အရွင္သုနႏၵာလကၤာရ
မွတ္ခ်က္...နီလကို အျပာရင့္၊ ျပာညိဳေသာ၊ စိမ္းညိဳေသာ ေရာင္ျခည္ ဟု
ႏိုင္ငံတကာက လက္ခံထား။
စာေပတြင္
ဥပမာေပးေလ့ရိွေသာ ၾကာညိဳ၊ ေအာင္မဲညိဳပြင့္စသည္မွာ အျပာေရာင္ျဖစ္ေန၏
နီလ
ဘူ= ဝေဏၰ-အဆင္း(အေရာင္)၌။ နီလတိ။♦ျမ+ တိ ။
နီလ+အ ] နီလ-ဝေဏၰ, အ။ ဓာန္ဋီ၊ ၉၆။ ညိဳေသာ၊ စိမ္းညိဳေသာ၊ ျပာေသာ။ ပု ။မဲပင္၊ နီလ၊ နီလက။ သုနီလ ၊ တိ ၊ [ သု+နီလ ] အလြန္ ျပာေသာ၊ အလြန္ျပာေသာ အဆင္းရွိေသာ။ သုနီလက။♦ျမ+ (တိ) ညိဳသည္။ စိမ္းညိဳသည္။ ျပာသည္။ (ပ) မဲပင္။ နီလာ။♦စိန္+(၃) မည္းေသာ။ ညိဳေသာ။ စိမ္းေသာ။ (ပ) ၁-အမည္းအညိဳ။ ၂-နီလာေက်ာက္။♦ခ်ဳပ္
မၪၨိ႒
(တိ) (မၪၨဳ+ဣ႒) အလြန္ႏွစ္လိုဖြယ္ေသာ။ နီေမာင္းေသာ အေရာင္ရွိေသာ။♦စိန္+(ပ) နီေမာင္းေသာ အေရာင္။ ပန္းေရာင္။ နီေျပေျပ။ (ဣ) ထန္းက်င့္ပင္။ တိန္႔ညက္ပင္။ နီပါးေဆးပင္။♦ခ်ဳပ္
(အဘိ-႒ ၁၊ ၁၃)။ (စကားမစပ္ ဝိနည္း၊ သုတၱန္ အ႒ကထာေတြအဆိုနဲ႔ အဘိဓမၼာ အ႒ကထာအဆိုႏွစ္ရပ္ အနည္းငယ္ကြဲလြဲေနတာကို သတိျပဳမိႏိုင္ပါတယ္)။
အဲဒီရတနာဃရစံအိမ္မွာ သီတင္းသံုးေနတုန္း ဓမၼ သဂၤဏီ၊ ဝိဘဂၤ၊ ဓာတုကထာ၊ ပုဂၢလပညတၱိ၊ ကထာဝတၴဳ၊ ယမက၊ ပ႒ာန္းဆိုတဲ့အဘိဓမၼာခုနစ္က်မ္းကို ဆင္ျခင္ရာ မွာ ေနာက္ဆံုးမဟာပ႒ာန္းက်မ္းျမတ္ကို ဆင္ျခင္တဲ့အခါ ဗုဒၶရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္က ေရာင္ျခည္ေတာ္ေျခာက္မ်ဳိးထြက္ေပၚခဲ့ တယ္။ အဲဒီေျခာက္မ်ဳိးကို က်မ္းဂန္လာအစဥ္နဲ႔ေဖာ္ျပရင္-
၁။ နီလ = ညိဳေသာေရာင္ျခည္ (ဆံပင္ေမြးညင္းႏွင့္ မ်က္လံုး စေသာေနရာေတာ္ေတြကထြက္တယ္)
၂။ ပီတ = ေရႊေသာေရာင္ျခည္ (အေရေတာ္ႏွင့္ မ်က္လံုးေတာ္ ေတြကထြက္တယ္)
၃။ ေလာဟိတ = နီေသာေရာင္ျခည္ (အေသြးအသားႏွင့္ မ်က္ လံုးေတာ္ေတြက ထြက္တယ္)
၄။ ၾသဒါတ = ျဖဴေသာေရာင္ျခည္ (အ႐ိုး၊ သြားႏွင့္ မ်က္လံုး ေတာ္ေတြက ထြက္တယ္)
၅။ မၪၨိ႒ = နီေမာင္းေသာေရာင္ျခည္ (ထိုထိုခႏၶာကိုယ္အစိတ္ အပိုင္းေတြကထြက္တယ္)
၆။ ပဘႆရ = ၿပိဳးျပက္ေသာေရာင္ျခည္ (ထိုထို ခႏၶာကိုယ္ အစိတ္အပိုင္းေတြကထြက္တယ္)
ျမတ္ဗုဒၶ႐ုပ္ထြင္းနဲ႔႐ုပ္ပံုပန္းခ်ီကားေတြမွာ ဦးေခါင္း ေတာ္ပတ္လည္မွာပါရွိတဲ့ ေရာင္ျခည္စက္ဝန္းဟာ အဲဒီေရာင္ ျခည္ေျခာက္မ်ဳိးကိုရည္ၫႊန္းတာပါ။ ဗုဒၶသာသနာ့အလံေတာ္ က ေရာင္စဥ္ေျခာက္မ်ဳိးလည္း အဲဒီေျခာက္မ်ဳိးကိုပဲရည္ၫႊန္း ပါတယ္။
ဗုဒၶသာသနာ့အလံ
********************
သီရိလကၤာႏိုင္ငံမွာ ၁၈၈၅ခုႏွစ္ ဧၿပီ ၂၈ရက္ကို ဝိဆက္ေဒး (ကဆုန္လျပည့္ဗုဒၶေန႔) ျပည္သူ႔႐ုံးပိတ္ရက္အ ျဖစ္ အဂၤလိပ္အစိုးရက တရားဝင္ေၾကညာေပးခဲ့ပါတယ္။ ကို လိုနီလက္ေအာက္ ပထမဆံုးအႀကိမ္က်င္းပမယ့္ အဲဒီဗုဒၶေန႔ အခမ္းအနားအတြက္ ဗုဒၶသာသနာကိုယ္စားျပဳအလံတစ္ခု လိုအပ္တာကို သီရိလကၤာဗုဒၶဝါဒီဦးေဆာင္သူေတြ သေဘာ ေပါက္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဓိပၸာယ္နဲ႔ျပည့္စံုတဲ့ ဗုဒၶသာ သနာ့အလံတစ္ခုကို ဒီဇိုင္းေရးဆြဲဖို႔ အဖြဲ႕ဝင္ကိုးဦးပါတဲ့ ေကာ္ မတီတစ္ရပ္ဖြဲ႕စည္းခဲ့တယ္။ ဗုဒၶသာသနာ့အလံမွာ ပ႒ာန္းေရာင္ျခည္ေျခာက္မ်ဳိးပါရွိဖို႔ အဲဒီသာသနာ့အလံဒီဇိုင္း
အဖြဲ႕ကို အႀကံေပးတိုက္တြန္းခဲ့သူကေတာ့လူ႔ခႏၶာကိုယ္က ထြက္တဲ့ ကိုယ္ေရာင္
ကိုယ္ဝါကို အထူးစိတ္ဝင္စားၿပီး အဲဒီအေၾကာင္းကို ေဆာင္းပါးေတြေရးခဲ့တဲ့ အေမရိကန္လူ မ်ဳိး ဗိုလ္မွဴးႀကီးေဟာင္း ဟင္နရီစတီးလ္အိုေကာ့ (Col.Henry Steel Olcott) ျဖစ္ပါတယ္။ အိုလ္ေကာ့ဟာ အဲဒီအခ်ိန္က သီရိလကၤာမွာ ဗုဒၶသာသနာျပန္လည္ရွင္သန္ေရး လႈပ္ရွား မႈမွာ အထူးပါဝင္ ကူညီေနသူျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီအဖြဲ႕ရဲ႕ အတြင္းေရးမွဴးျဖစ္တဲ့ သီရိလကၤာလူ မ်ဳိး ပုဂ်ိထဂုဏဝါရ္ေဒေန (Poojitha Goona- wardene)အမည္ရွိသူက ပံုစံဒီဇိုင္းေရးဆြဲၿပီး အဖြဲ႕ကိုတင္ျပရာမွာ အဖြဲ႕ က အရြယ္အစားကို အနည္းငယ္ျပဳျပင္ၿပီး သေဘာတူလက္ခံ လို႔ လက္ရွိသာသနာ့အလံ ျဖစ္လာပါတယ္။
(သာသနာ့အလံကို ကနဦး တီထြင္ေသာသူသည္ ဟင္နရီ စတီးလ္ အိုေကာ့ ( Henry Steele Olcott ) ဟု ထင္ေနၾကၿပီး အမွန္တကယ္မွာ စီ ပီ ဂုဏ၀ၯန ေခၚ ကာရုိလစ္ ပူဂ်သ ဂုဏ၀ၯန (Carollis Pujitha Gune Wardene) ျဖစ္သည္။)
အဲဒီသာသနာ့အလံကို ဂ်ီပီမာလာလာေဆေကရ (သီဟိုဠ္ပညာရွင္)က ၁၉၅ဝျပည့္ႏွစ္ ေမလက ကိုလံဘိုၿမိဳ႕မွာ က်င္းပတဲ့ ကမၻာ့ဗုဒၶဘာသာညီလာခံကို တင္ျပလို႔ အဲဒီအလံ ဟာ ဗုဒၶဘာသာဝင္အားလံုးလက္ခံတဲ့ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ဗုဒၶသာသနာ့အလံေတာ္ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျမန္ မာႏိုင္ငံကို အဂၤလိပ္ေတြ သိမ္းယူေတာ့မယ့္အခ်ိန္ေလာက္ မွာ ဗုဒၶသာသနာ့အလံ စတင္ေပၚေပါက္ခဲ့တယ္လို႔ ဆိုႏိုင္ မယ္ထင္ပါတယ္။
တီထြင္သူ
***********
အိုလ္ေကာ့ရဲ႕အႀကံနဲ႔ ဗုဒၶသာသနာ့အလံကို ဒီဇိုင္း ေရးဆြဲခဲ့တာျဖစ္လို႔ အိုလ္ေကာ့ကိုပဲ ဗုဒၶသာသနာ့အလံကို တီ ထြင္သူလို႔ ပညာရွင္အမ်ားစုက အသိအမွတ္ ျပဳၾကပါတယ္။ အိုလ္ေကာ့ဟာ အေမရိကန္ အေတြးအေခၚသမိုင္းမွာေရာ ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွာပါ ထင္ရွားသူျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္ သီအိုဆိုဖီအသင္းကို စတင္တည္ေထာင္သူ၊ အဲဒီအသင္းရဲ႕ ပထမဆံုးဥကၠ႒၊ အမ်ားေကာင္းက်ဳိးေဆာင္ရြက္သူ၊ စာေရး ဆရာ၊ ေရွ႕ေန၊ အေရွ႕အေနာက္တစ္ခြင္ ဗုဒၶဘာသာျပန္႔ပြား ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သူအေနနဲ႔ မွတ္တမ္းတင္ခံရသူပါ။ စတီ ဖင္ပ႐ိုသဲ႐ိုး(Stephen Prothero)ကThe White Buddhist လို႔ အိုလ္ေကာ့ရဲ႕ အတၴဳပၸတၱိကိုေရးခဲ့ပါတယ္။
စိတ္ပညာႏွင့္ ေလာကီဂႏၶာရီပညာေတြကိုလည္း စိတ္ဝင္စားခဲ့ၿပီး ေနာင္အခါ အေရွ႕တိုင္းဘာသာတရားေတြ ကို ေလ့လာလိုက္စားခဲ့တယ္။ ၁၈၈ဝျပည့္ႏွစ္မွာ အိႏိၵယမွ တစ္ဆင့္ သီရိလကၤာကိုေရာက္ၿပီး ေနာက္မၾကာမီမွာ ငါးပါး သီလခံယူၿပီး ဗုဒၶဘာသာဝင္အျဖစ္ သီရိလကၤာႏိုင္ငံ ေဂါေလ (Galle)ၿမိဳ႕မွာ တရားဝင္ လူသိရွင္ၾကားေၾကညာခဲ့တယ္။ (John Snelling The Buddhist Handbook p-107)။
အိုလ္ေကာ့ဟာ မိမိရဲ႕စည္း႐ုံးေရးစြမ္းရည္ကိုအသံုးခ်ၿပီး သီရိ လကၤာႏိုင္ငံမွာ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ ရွင္သန္တိုးတက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ရင္း ၁၈၈၁မွာ 'ဗုဒၶဝါဒအေမးအေျဖက်မ္း' (The Buddhist Catechism)ကိုေရးၿပီး ၁၉ဝ၇ခုႏွစ္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ မဒရပ္ျပည္နယ္ အခ်ာၿမိဳ႕မွာ ကြယ္လြန္တယ္။
အဓိပၸာယ္တစ္မ်ဳိး
******************
ဗုဒၶသာသနာ့အလံေရာင္စဥ္ေျခာက္မ်ဳိးထဲက နီလ ကို မဟာက႐ုဏာ၊ ပီတကို မဇၩိမပဋိပဒါလမ္းစဥ္၊ ေလာဟိတ ကို မဂၤလာတရား၊ ၾသဒါတကို ဝိသုဒၶိနဲ႔ဝိမုတၱိ၊ မၪၨိ႒ကို ပညာ၊ ပဘႆရကို ယင္းေျခာက္မ်ဳိးေပါင္းလို႔လည္း အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆို ၾကပါတယ္။
သာသနာ့အလံေတာ္ႀကီးသည္ ျငိမ္းခ်မ္းသာယာျခင္း၊ သည္းခံျခင္း၊ စိတ္ထားျဖဴစင္ျခင္းတို႕၏ အထိမ္းအမွတ္ အၿဖစ္ သရုပ္ေဖာ္ထားၿပီး ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႕သည္ ဘုရားရွင္အားအထူးၾကည္ညိဳၾကသျဖင့္ ဘုရားရွင္၏ ေရာင္ျခည္ေတာ္ ေျခာက္သြယ္ ကြန္႔ျမဴးကာ တရားေတာ္မ်ား ေဟာၾကားေနေတာ္မူခဲ႔သည္ကို ရည္ညြန္းႀကၿခင္းၿဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ေရာင္ျခည္ေတာ္ ေျခာက္သြယ္ အေရာင္ကို အသံုးၿပဳရန္ ဆုံးၿဖတ္ခဲ႔ၿခင္း
ၿဖစ္ပါသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ဗုဒၶသာသနာ့အလံ ရဲ႕ ေရာင္စဥ္နဲ႔ အနည္းငယ္ျခားနားတာက ငါးခုေျမာက္ မၪၨိ႒အေရာင္ ျဖစ္ပါတယ္။
အျခားဗုဒၶဘာသာႏုိင္ငံေတြမွာ မၪၨိ႒ကို လိေမၼာ္ေရာင္(Orange)လို႔ ယူၿပီး (၄င္းတို႔အဆို) ျမန္မာတို႔က အစိမ္း(Green ) ရာင္လို႔ယူတယ္လို႔ဆိုတယ္။
အမွန္က ျမန္မာသုခမိန္ေတြက မၪၨိ႒ကို မရန္းေစ့ေရာင္ သို႔ မဟုတ္ ညိဳေမာင္းေသာအေရာင္လို႔ ယူျခင္းသာျဖစ္ၿပီး ရည္ရြယ္ခ်က္က
ေတာ့ အတူတူပါပဲ။
credit to
၁ အရွင္ေကလာသ
၂ အရွင္သုနႏၵာလကၤာရ
မွတ္ခ်က္...နီလကို အျပာရင့္၊ ျပာညိဳေသာ၊ စိမ္းညိဳေသာ ေရာင္ျခည္ ဟု
ႏိုင္ငံတကာက လက္ခံထား။
စာေပတြင္
ဥပမာေပးေလ့ရိွေသာ ၾကာညိဳ၊ ေအာင္မဲညိဳပြင့္စသည္မွာ အျပာေရာင္ျဖစ္ေန၏
နီလ
ဘူ= ဝေဏၰ-အဆင္း(အေရာင္)၌။ နီလတိ။♦ျမ+ တိ ။
နီလ+အ ] နီလ-ဝေဏၰ, အ။ ဓာန္ဋီ၊ ၉၆။ ညိဳေသာ၊ စိမ္းညိဳေသာ၊ ျပာေသာ။ ပု ။မဲပင္၊ နီလ၊ နီလက။ သုနီလ ၊ တိ ၊ [ သု+နီလ ] အလြန္ ျပာေသာ၊ အလြန္ျပာေသာ အဆင္းရွိေသာ။ သုနီလက။♦ျမ+ (တိ) ညိဳသည္။ စိမ္းညိဳသည္။ ျပာသည္။ (ပ) မဲပင္။ နီလာ။♦စိန္+(၃) မည္းေသာ။ ညိဳေသာ။ စိမ္းေသာ။ (ပ) ၁-အမည္းအညိဳ။ ၂-နီလာေက်ာက္။♦ခ်ဳပ္
မၪၨိ႒
(တိ) (မၪၨဳ+ဣ႒) အလြန္ႏွစ္လိုဖြယ္ေသာ။ နီေမာင္းေသာ အေရာင္ရွိေသာ။♦စိန္+(ပ) နီေမာင္းေသာ အေရာင္။ ပန္းေရာင္။ နီေျပေျပ။ (ဣ) ထန္းက်င့္ပင္။ တိန္႔ညက္ပင္။ နီပါးေဆးပင္။♦ခ်ဳပ္
No comments:
Post a Comment